• 0537 361 05 96

  • Galata Kuledibi Beyoğlu / İstanbul

Eğitime yeni bir yaklaşım getiren çoklu zeka kuramı , Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından 1983 yılında geliştirilmiştir.

Günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle birlikte bireylerin neler yapabildiğinden çok, neler yapabileceği düşünülmelidir. Çoklu zeka kuramı da bu amaçla yeni pedagojik yöntemlerin düşünülmesi için ortaya atılmıştır. Gardner, zekayı “içinde yaşanılan toplumda faydalı bir şeyler yapabilme kapasitesi; her insanda kendine özgü bulunan yetenek ve beceriler bütünü” olarak tanımlamaktadır.

Çoklu Zekâ Kuramı da insanların, kesinlikle bir zekâ bölümü ile etiketlenmemesi gerektiğinden yola çıkar.

Kuramın geliştiricisi olan Harvard Üniversitesi Profesörü Nöro-Psikolog Howard Gardner, araştırmalarında IQ testlerinin yetersiz olduğunu söyleyerek zekâ kavramına farklı bir tanım getirmiştir.

Zekânın birden çok alanda ölçülebileceğini, çok yönlü olduğunu, doğuştan kalıtımla getirildiğini ve geliştirilebilmekte olduğunu kanıtlayarak yaşam boyunca da geliştirilebilen bir öğrenmeyi içerdiğini söylemiştir. Ona göre her insanda 8 farklı zekâ bölümü bulunmaktadır.

Bu zeka bölümleri:

  1. Mantıksal – Matematiksel
  2. Sözel – Dilsel
  3. Görsel – Mekansal,
  4. İçsel – Kişiye Dönük
  5. Sosyal – Kişiler Arası
  6. Müziksel – Ritmik
  7. Bedensel – Kinestetik
  8. Doğa

Kuramın en önemli ilkelerinden biri de zekâların çoklu olması ve sürekli bir gelişim göstermesidir.

Kuram; her insana kolay öğrendiği bir öğrenme yolunun bulunduğunda öğrenmede zorlandığı pek çok şey öğretilebilinir olduğunu söyler. Eğitimde önemli olan noktanın her çocuğun öğreneceği stilli keşfetmek ve o sistemle öğretmektir.

Tek bir zekâ alanı varlığı çok seyrek görülür. Çok yönlü zekâ hakkında bilgilerimiz arttıkça tüm zekâ listeleri değişmeye adaydır. ‘Çoklu Zekâ Kuram’ı eğitime uygulanırken dikkat edilmesi gereken prensipler:

  • Zekâ öğretilebilir.
  • Her insanın güçlü zekâları vardır.
  • Her insanın zayıf zekâları vardır.
  • Zayıflıklar güçlendirilebilir.
  • Kişinin zekâsı parmak izi gibi benzersizdir.

Eğitimde Çoklu Zeka Kullanımı

“Her öğrenci zeka yapısı ve öğrenme yöntemi açısından diğerinden farklıdır. Kimi sadece dinlemekle; kimi öğrenme sürecinin içinde yer almakla; kimi de araştırıp, düşünüp çözümlemek gibi farklı yöntemlerle anlar.”

Öğretmen öğrenci iletişiminin sağlıklı olabilmesi için öğrencilerin zeka türlerinin belirlenmesidir. Bu belirlemenin amacı öğretmenin öğrenciye yaklaşımını, ders araç ve gereçlerinin seçimini ve derslerde kullanılan yöntemlerin saptanmasını sağlamaktır. İlgili dersin anlaşılmasını kolaylaştırıcı etkinlikler geliştirmek için ders öğretmeninin öğrencilerinin genel zeka türleri konusunda ön bilgiye sahip olması hem öğrenciler hem de öğretmen açısından önemlidir. Bazı uzmanlara göre Çoklu Zeka Kuramı’nın 7-11 yaş arasında daha rahat kullanılabileceği ve öğrenciler için de yararlı olabileceği düşüncesinden yola çıkarak bu kurama dayalı etkinliklere oldukça çok yer verilmelidir.

Yıllardır süregelen tekdüze eğitimden kurtulup öğrenciyi araştırmaya, düşünmeye ve sorunları çözebilmeye sevk eden neden-sonuç ilişkisini kurabilen bir eğitimin daha verimli olacağı da unutulmamalıdır. Zaten tek tip bir yöntemle yapılan bir eğitimin uzun dönemli hafızada yer alamadığı bilinen bir gerçektir. Öğrencilerin neyi ne kadar akılda tutabildiklerini şöyle açıklamaktadır.

“Öğrenciler okuduklarının % 10’unu, işittiklerinin % 20’sini, gördüklerinin %30’unu, görüp işittiklerinin % 50’sini, söylediklerinin % 70’ini, söyleyip yaptıklarının % 90’ını akıllarında tutabilmektedirler.”

Görüldüğü gibi Dilsel Zeka veya Görsel Zeka tek başına öğrenmeyi kolaylaştırıcı bir özelliğe sahip değildir. İki ve üzeri zeka türlerinin birleşimiyle meydana gelecek bir öğrenme ortamı öğrenci için daha kalıcı olacaktır.

Çoklu Zeka Kuramının 8 Bölümü

1. Sözel – Dil Zekası: Bu türdeki zeka, bir insanın kendi dilini, gramer yapısına, sözcük dizimine, kavram telaffuzuna ve sözcüklerin anlamına uygun olarak büyük bir ustalık ve beceri ile kullanmayı gerektirir. Sözel-dil zekasına sahip insanlar, kendi anadilleri yanında başka bir dilde de kendi düşünce ve duygularını etkili bir şekilde ifade eme kabiliyetine sahiptirler. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

  • Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır.
  • İsimler, yerler ve tarihler ile ilgili iyi bir hafızaya sahiptir.
  • Sözcükleri anlamlarına uygun bir biçimde kullanır.
  • Yaşına göre iyi bir kelime haznesine sahiptir.
  • Başkalarıyla yüksek düzeyde sözel iletişime girer.
  • Tekerlemeleri, anlamsız ritimleri ve sözcük oyunlarını sever.
  • Okumayı sever.
  • Dinleme becerisi yüksektir; dinleyerek daha iyi öğrenir.
  • İyi bir hafızası vardır.

2. Mantıksal – Matematiksel Zeka: Bu tür zekaya sahip olan insanlar, mantık kurallarına ve benzerliklerine, neden-sonuç ilişkilerine ve bunlara benzer soyut işlemlere karşı çok hassas ve duyarlıdırlar. Bu kişiler kategorilere veya sınıflara ayırarak, genelleme yaparak, hesaplayarak, mantık yürüterek ve soyut ilişkiler üzerinde çalışarak iyi şekilde öğrenirler. Mantıksal –matematiksel zekası kuvvetli bir öğrenci ;

  • Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorar.
  • Soyut ve kavramsal düşünebilir.
  • Bilgiler arasında bağlantılar kurar.
  • Güçlü bir muhakemesi vardır.
  • Satranç ve briç gibi oyunları oynamaktan zevk alır.
  • Matematiksel problemleri kafasında kolayca ve çabucak çözer.
  • Matematik dersini sever.
  • Matematiksel hesaplama oyunlarını ilginç bulur.
  • Mantıksal bulmacaları çözmeyi ve satranç veya dama gibi stratejikoyunları oynamayı sever.
  • Olayları ve nesneleri kategorilere ayırmayı veya onları hiyerarşik olarak düzenlemeyi sever.
  • Yüksek düzeyde bilişsel düşünme becerisi içeren deneylere katılmayı sever.
  • Yaşıtlarına kıyasla soyut düşünebilme ve sebep-sonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri çok iyi gelişmiştir.

3. Görsel – Uzaysal Zeka: Bu tür zeka alanı, bir bireyin objektif olarak gözlemleme veya görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak  sergileme kabiliyetlerini içerir. Bu zekaya sahip olan insanlar, renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı aşırı duyarlıdırlar. Bu kişiler varlıkları veya olguları görselleştirerek veya renklerle ve  resimlerle çalışarak en iyi şekilde öğrenirler. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

  • Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları yazılı materyallerden daha kolay okur.
  • Sanat içerikli etkinlikleri sever.
  • Arkadaşlarına oranla daha çok hayal kurar.
  • Yaşına göre yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri ve resimler çizer.
  • Filmleri, slaytları ve diğer görsel sunuları izlemeyi tercih eder.
  • Bulmaca çözmekten hoşlanır.
  • Renklere karşı çok duyarlıdır.
  • Resimli yayınlardan daha çok hoşlanır.
  • Elinde bulunan materyallere bir şeyler çizer.
  • Daha önce gittiği yerleri kolay hatırlar.
  • Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar veya modeller oluşturur.
  • Okurken kelimelere oranla resimlerden daha çok öğrenir.
  • Varlıkların görsel imgelerini çok iyi çizer.

4- Müziksel – Ritmik Zeka: Bu zeka türü ile bir kişinin bir müzik parçasındaki ritme, akustik düzene, melodiye, müzikteki iniş ve çıkışlara, müzik aletlerine ve çevreden gelen seslere olan duyarlılığı kastedilir. Bu zeka türündeki bireyler en iyi ritim, melodi  ve müzikle öğrenirler. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci ;

  • Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar.
  • Güzel şarkı söyleyebilme sesine ve yeteneğine sahiptir.
  • Bir şarkının makamını, notalarını, eslerini ayırdedebilir.
  • Öğrendiği şarkıları paylaşmak ister.
  • Herhangi bir müzik aletini çok iyi çalar ya da bunun eğitimini almak ister.
  • Konuşurken veya hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutar.
  • Farkına varmadan kendi kendine mırıldanır.
  • Ders çalışırken farkında olmadan masaya vurarak ritim tutar.
  • Çevresindeki seslere duyarlıdır.
  • Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik eder.
  • Müzik çalan bir ortamda daha verimli çalışır.

5. Bedensel – Kinestetik Zeka: Bu tür zeka alanı, koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel özelliklerin yanısıra, dokunsak nitelikteki bazı becerileri de içermektedir. Bu zeka türüne sahip bireyler, yaparak – yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenirler. Bedensel – kinestetik zekası kuvvetli olan bir öğrenci ;

  • Duygularını belirgin olarak vücut diliyle ifade eder.
  • El becerileri iyidir.
  • İnsanlara, canlı ve cansız varlıklara dokunmaktan hoşlanır.
  • Bir veya birden fazla sportif faaliyetlerde başarılıdır.
  • Bir yerde uzun süre kaldığında hareket etmeye, kımıldamaya ihtiyaç duyar.

6- Sosyal Zeka: Bu zeka türü ile bir insanın diğer insanlardaki yüz ifadelerine , seslere ve mimiklere olan duyarlılığı ve diğer insanlardaki farklı özelliklerin farkına vararak onları en iyi şekilde analiz etme , yorumlama ve değerlendirme kabiliyeti kastedilir. Sosyal zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır.

  • Arkadaşlarıyla ya da akranlarıyla sosyalleşmeyi çok sever.
  • Grup içerisinde doğal bir lider görünümündedir.
  • Problemi olan arkadaşlarına her zaman yardım eder.
  • Dışarıda iken kendi başının çaresine bakabilir.
  • Başkaları ile birlikte ders çalışmayı veya oyun oynamayı çok sever.
  • En az iki veya üç yakın arkadaşı vardır ve onları sık sık arar.
  • Başkaları daima onunla birlikte olmak ister.
  • Başkalarına selam verir, onların hatırlarını sorar ve onları önemser.
  • Empati yeteneği çok iyi gelişmiştir.
  • Bir şeyi başkalarıyla işbirliği yaparak, onlarla paylaşarak ve öğreterek öğrenmeyi sever.

7- İçsel Zeka: Bu zeka alanı kişinin kendini tanıması, kendisi hakkındaki düşünce, bilgi ve becerileri ile çevresine uyum gösterme yeteneğidir. Bu zeka türü gelişmiş olan kişilerden; kendini objektif olarak değerlendirmesi, güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olması, olaylara mantıklı yaklaşması, amaçlarıyla düşüncelerinin tutarlı olması beklenir. İçsel zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;

  • Bağımsızlık duygusu gelişmiştir.
  • Güçlü ve zayıf yönlerinin farkındadır.
  • Bireysel çalışırken daha başarılıdır.
  • Amaç ve hedeflerine ilişkin iyi bir anlayışa sahiptir.
  • Düşünce ve davranışları arasında tutarlılık vardır.
  • Kendisine her zaman güvenir.
  • Yaşadıklarında her zaman ders alır.

8- Doğa Zekası: Bu zeka alanı, doğayı ve doğada bulunan bitki, hayvan ve diğer varlıkları inceleme, gözlemleme ve bunlara ilgi duyma becerisidir. Bu zeka alanına sahip olan kişiler; çevreye karşı çok duyarlı, çevresindeki hayvan ve bitkilere çok meraklıdır. Doğacı zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;

  • Doğa olaylarına çok meraklıdır.
  • Bitki yetiştirmeyi çok sever. Sınıftaki çiçeklerin bakımını üstlenir.
  • Doğa ve hayvanlarla ilgili konuları iliyle takip eder.
  • Mevsimleri ve iklim olaylarını yakından takip eder.
  • Doğa ve hayvanlar ilgili belgeselleri izler.
  • Çevreye karşı duyarlıdır.
  • Toprakla oynamayı sever.

 

Etkinlikler

Bedensel – Kinestetik Zeka Etkinlikleri

  • Kavramlar, hareketlerle veya oluşumlarla betimlenir.
  • İşaret dili öğrenilir.
  • Sessiz sinema oyunu oynanır.
  • Duygular hareketlerle anlatılır.
  • Bir rol canlandırılır.
  • Sırada otururken egzersiz yapılır.
  • Davullar / ıslıklarla halk oyunları oynanır.
  • Bir kelime kavram canlandırılır.
  • Pandomin sergilenir.

Doğa Zekası Etkinlikleri

  • Küçük bir doğa gezisi yapılır.
  • Bir nehir, ırmak,göl,doğal park ziyareti yapılır.
  • Bir doğa olayındaki değişimler kaydedilir.
  • Sınıflandırma sistemi oluşturulur.
  • Doğadan fotoğraflar çekilir.
  • Bir bahçe düzenlenir.
  • Bir hayvan – bitki hakkında rapor yazılır.
  • Yaprak koleksiyonu yapılır.
  • Meteorolojik aletler gösterilir.
  • Meyve-sebze çekirdekleri incelenir.
  • Doğa gözlemleri yapılır.
  • Doğa ve canlılarla ilgili belgeseller izlenir.

Görsel – Uzamsal Zeka Etkinlikleri

  • Bir broşür, logo tasarlanır.
  • Elbise tasarımı yapılır.
  • Bir hikaye, matematik problemi resimlendirilir.
  • Hareketli bir nesne yapılır.
  • Bir poster yapılır.
  • Bir çizgi film/karikatür yapılır.
  • Bir duvar resmi yapılır.
  • Bir resim çizilir – boyanır.
  • Bir harita yapılır veya okunur.
  • Mesafe tahmininde bulunulur.
  • Pandomin yapılır.

 İçsel Zeka Etkinlikleri

  • Yapılacaklar listesi tutulur.
  • Yapılacak işler öncelik sırasına konulur.
  • Hedefler belirlenir ve onlara ulaşmaya çalışılır.
  • Sessiz ders çalışma yapılır.
  • Kişisel şiirler yazılır.
  • Bir otobiyografi yazılır.
  • Sınıf kütüphaneleri düzenlenir.
  • Bir durum savunulur.
  • Konu kişisel yaşamlarla ilişkilendirilir.

Kişilerarası – Sosyal Zeka Etkinlikleri

  • Eşli tartışma yapılır.
  • Bir takım sunuşu yapılır.
  • Etkin dinleme uygulamaları yapılır.
  • Bir olay planlanır.
  • Bir sosyal sorun gösterilir ve çözülür.
  • Orijinal grup hikayeleri oluşturulur.
  • Birlikte bir yemek hazırlanır.
  • Bu alanda ünlü biri hakkında rapor hazırlanır.
  • Bir oyun gösterisi hazırlanır.

Mantıksal – Matematiksel Zeka Etkinlikleri

  • Beyin fırtınası yapılır.
  • Benzerlikler ve farklılıklar bulunur.
  • Şifre çözülür.
  • Olaylar sıraya konulur.
  • Mantık problemleri çözülür.
  • Tümdengelim / Tümevarım düşünce teknikleri kullanılır.
  • Grafikler yorumlanır.
  • Sayı oyunları oynanır.
  • Verilerden grafik oluşturulur.
  • Gelecekle ilgili tahminler yapılır.
  • Matematik bulmacaları yapılır.
  • Makale analizi yapılır.
  • Bir zaman çizelgesi oluşturulur.

Müziksel – Ritmik Zeka Etkinlikleri

  • Sınıfça müzik aleti çalınır.
  • Bir şarkı yazılır.
  • Sese, ritmik kalıplara duyarlılık geliştirilir.
  • Farklı kültürlerin müziği dinlenir.
  • Duygular müzikle anlatılır.
  • Fon müziği kullanılır.
  • Sesler Keşfedilir.
  • Matematikle ilgili şarkılar söylenir.
  • Ritim tutma öğretilir.
  • Müzikle farklı kültürler tanıtılır.
  • Çalışırken müzik dinlenir.

Sözel – Dilsel Zeka Etkinlikleri

  • Bir şiir deneme okunur.
  • Kısa bir hikaye,oyun okunur.
  • Bir konuşma, doğaçlama yapılır.
  • Konuyla ilgili bir fıkra anlatılır.
  • Sözcük oyunu oynanır.
  • Çapraz bulmaca yapılır.
  • Yaratıcı yazma çalışması yapılır.
  • Öykü yazma çalışması yapılır.
  • Konuşma metni yazılır.
  • Hikaye tamamlama çalışması yapılır.
  • Ezberden şiir okunur.
  • Bu zeka alnında ünlü birisi araştırılıp rapor hazırlanır.
  • Kukla tiyatrosu yapılır.
  • Bir slogan/reklam kampanyası yazılır.
  • Dergile magazinler sınıfta incelenip tartışılır.
  • Komik yazılar yazılır.
Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü ders notlarından derlenmiştir.