Yaratıcılığın farklı bir perspektifi olarak tanımlanan işbirlikli yaratıcılık en genel anlamda, iki veya daha fazla birey arasında paylaşılan bir fikrin ortaya çıkması olarak tanımlanmaktadır.

İşbirlikli Yaratıcılık Modeli (İYM), öğrencilerin bilimsel yaratıcılık becerilerinin gelişiminde etkili, sistematik prosedürleri açıklayan ve öğrencilerin problemleri tanımlamalarına, yaratıcı fikirleri oluşturmalarına ve fikirleri değerlendirerek yaratıcılığın sonuçlarını keşfetmelerine yardımcı olmada kullanılan bir öğrenme modelidir. İşbirlikli yaratıcılığın öğretimde uygulanmasına ilişkin modelin uygulama basamakları şunlardır:

• 1. Aşama: Problemin tanımlanması: Çalışma grupları oluşturulur ve bir problem tanımlanır. Oluşan homojen gruplarda yer alan öğrencilerin problemi tanımlamaya motive olmaları için ilgi çekici, merak uyandırıcı bir problemle karşılaştırılmaları sağlanmaktadır.
• 2. Aşama: Yaratıcı fikirlerin keşfi: Çözüm için çok sayıda fikir ortaya atılması ve en uygun olanlarının belirlenmesi. Bu aşamada öğrencilerin öğrenmedeki değişkenleri, hipotezleri ve problemi formüle edebilmeleri için mümkün olduğunca işbirlikli yaratıcılıkla fikir keşfine yönlendirilmeleri gereklidir
• 3. Aşama: İşbirlikli yaratıcılık: İşbirliğine dayalı yaratıcı süreçlerle verilerin toplanması. Bilimsel yaratıcılığa dayanan uygulamalar bu aşamada gerçekleştirilmektedir. Veriler toplanır ve toplanan veriler problemi cevaplamak ve sonuçları ortaya koymak için daha sonra kullanılır
• 4. Aşama: Fikirlerin detaylandırılması. Yaratıcılık becerileri odağında ortaya çıkan fikirlerin detaylandırılması. Bu aşamada öğrencilerin problemlere ilişkin çözümleri bilimsel yaratıcılığın kazanımlarının yapısına uygun şekilde detaylandırılmaktadır.
• 5. Aşama: Süreç ve sonucun değerlendirilmesi. Tüm sürecin değerlendirilip geri bildirim sağlanması. Bu aşama öğrencilerin bilimsel yaratıcılık yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olacak işbirlikli yaratıcılık sürecini; analiz etme, sentezleme, detaylandırma ve sonuçlandırma fırsatı buldukları aşamadır. Bu aşamada öğrencilere geri bildirim verme önemlidir.

İŞBİRLİKLİ YARATICILIK MODELİNDE GRUP DİNAMİĞİ NASIL OLMALI?
İşbirlikli yaratıcılıkta gruplardaki katılımcıların etkili iş birliğini sağlamaları önemlidir. Ancak en az onun kadar önemli diğer bir unsur işbirlikli öğrenme gruplarının etkili olmasını sağlayan grup dinamiği bileşenlerinin belirlenmesidir. Grup dinamikleri literatüründe, grup çeşitliliği kilit noktalardan biridir. Grup çeşitliliğinde sosyal etkileşimin üst düzeyde sağlanması, bilişsel kazanımların gerçekleştirilmesi için farklı bakış açılarının ortaya konması oldukça önemlidir. Bu bağlamda işbirlikli yaratıcılıkta Demografik çeşitlilik ve Bilişsel Çeşitlilik iki önemli yapı taşıdır.

Bu çeşitlilik sağlandığında öğrenme süreçleriyle kişinin çeşitliliğe karşı tutum ve davranışları gelişir, gerekli davranış değişikliği sağlayarak, olumlu duyguların ve arkadaşlık bağlarının oluşturulur ve bireyin kendi sosyal grubunu yeniden değerlendirilmesine imkân tanınır.

İŞBİRLİKLİ YARATICILIKTA BEYİN FIRTINASI TÜRLERİ

Sözel Beyin Fırtınası: Sözel beyin fırtınası beyin fırtınasının en popüler yöntemidir. Üzerinde çalışılacak konu hakkında herkesin fikirlerini sözlü olarak ifade etmesi şeklinde gerçekleşir. Ancak, katılımcıları fikirleri kolaylaştırıcılar tarafından yazılmaz ve kaydedilmezse, birçok paylaşılan fikir kaybedilebilir.

Yazılı Beyin Fırtınası: Bu teknik, iletişimin yazılı sözcükler veya eskizler olarak gerçekleşmesini ifade eder. Uygulanabilir yöntem örnekleri şunlardır:

• a) K-F-D uygulaması: Bu uygulamada K harfi kişi sayısını, F harfi fikir sayısını ve D harfi de dakika cinsinden süreyi belirtmektedir. Uygulamada optimum rakamlar 6-3-5 olarak belirlenmiş ancak grubun büyüklüğüne ve düzeyine göre düzenlemeler yapabilmektedir 6-3-5 tekniğinde; altı katılımcıdan oluşan bir grup bir masaya oturtulur ve her biri büyük bir kâğıda sessizce üç fikri beş dakika içinde açıklar. Fikirler başka bir katılımcıya aktarılır. Bu takas beş tur devam eder. Orijinal 6-3-5 yöntemi için fikirler yalnızca kelimeler kullanılarak tanımlanır.
• b) C-Sketch yöntemi: 6-3-5 yönteminden farkı olarak bu yöntemde sadece çizimlere yer verilir. Bu beyin fırtınasında, katılımcılar sessizce fikirlerinin taslaklarını kâğıt parçaları üzerine çizerken, nesnel paradigmada katılımcılar takım arkadaşlarına sessizce nesneleri sunarlar.
• c) Lotus Blossom Tekniği (Nilüfer Çiçeği Tekniği): Bu teknikte de beyin fırtınası tekniğindeki gibi birçok fikrin bir araya toplanması mantığı yatmaktadır. Bu yüzden bu teknik; yaratıcı fikirler geliştirmek ve daha iyi ve yeni fikirleri tetiklemek istendiğinde kullanılmaktadır. Bu metot birden fazla fikri ortaya çıkarmak ve farklı seçenekleri kullanarak en iyisine ulaşmayı hedeflemektedir. Lotus çiçeğinin ortasındaki güzel kısım hedeftir. O hedefe ulaşmak için etrafındaki taç yaprakları, en güzel fikri oluşturan diğer fikirler gibidir.

Elektronik Beyin Fırtınası: Bu teknikte, katılımcılar bilgisayarları kullanarak etkileşime girerler. Fikirlerini söylemek veya kâğıt üzerine yazmak yerine, fikirleri toplayan ve grupla paylaşan özel bilgisayar yazılımları vardır ve bunu kullanırlar. Ayrıca beyin fırtınasını anonim tutmak için seçeneği de vardır. Anonimlik korunursa, değerlendirme kaygısı nedeniyle üretim kaybı en aza indirilebilir.

Asenkron/Eşzamanlı Olmayan Beyin Fırtınası: Eşzamansız beyin fırtınası paradigması, grup üyelerinin tartışmalara katıldığı veya dijital medya aracılığıyla mesaj paylaştığı ve uygun olduğunda mesaj gönderebildikleri için geleneksel zaman kısıtlamaları ile karşılaşmadıkları iletişimi ifade etmektedir. Ortak bir foruma ayrı ayrı gönderilen tüm fikirler tüm grup üyelerine açıktır.

Hibrit Beyin Fırtınası: Bireysel ve grup beyin fırtınası tekniklerinin hepsinin birlikte kullanılmasını ifade eder. Beyin fırtınasının uygulanmasıyla ilgili bazı temel pratik öneriler şunlardır:

• Fikirleri paylaşma yönteminin, grupların yaratıcı çıktıları üzerinde güçlü bir etkisi vardır. Fikirleri yazılı olarak veya elektronik olarak paylaşmak tüm grup üyelerinin ne ölçüde katkıda bulunabileceğini ortaya çıkartır.
• Farklı bakış açılarına ihtiyaç duyulmuyorsa sözlü etkileşim için grupları küçük tutmak en iyisidir. Çiftler geniş bir kapsam problemi için ideal olabilir. Aksi takdirde, gereken farklı perspektiflerden daha büyük olmayan bir grup önerilir.
• Hesap verebilirliğin yönlerini, çeşitli fikirlerin daha iyi uygulanmasını ve ayrıntılı geri bildirimleri içeren kısa eğitim oturumları grup beyin fırtınasının etkinliğini artırabilir.
• Bireysel yazılı beyin fırtınası eşit katılımı, etkili fikir alışverişini sağlayarak, paylaşılan fikirlerin değerlendirilmesi için yararlı olabilir.

İŞBİRLİKÇİ YARATICILIKTA FİKİR ÜRETİMİNE YÖNELİK ÖNERİLER
Birçok yeni fikir üretmek genellikle istenen bir hedef olmasına rağmen, eğitim gibi çoğu bağlamda, bir seçim süreci gerektiren sadece birkaç fikir uygulanabilir. “En iyi” fikirlerin seçilmesinin hem bireyler hem de gruplar için zor olabilmektedir. Bu çerçevede fikir seçiminde dikkat edilmesi gereken durumlar vardır. Bunlara göz önünde bulundurulduğunda fikir alt kümeleri ile fikirlerin detaylandırılması sağlanarak uygulanabilir fikirler belirlenebilir. Bunlar:

• Gruplarda yeni fikir seçimini geliştirmek için, gruplara yenilik göz önünde bulundurularak fikir seçmeleri söylenmelidir.
• Beyin fırtınası genellikle bir dizi fikir üretmek için en etkili strateji olmasına rağmen, bireylerin fikirlerinin yeniliklerini ve potansiyel faydalarını belirlemek için bazı gruplar tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.
• İşbirliğine dayalı yaratıcı süreçle ilgili gelişmiş deneyim ve etkililik (istenen sonucu üretme yeteneği), seçim sürecinde artan etkinlikle ilişkili olabilir.
• Fikirlerin değerlendirilmesi en iyi beyin fırtınası seansından sonra küçük gruplarda yapılmalıdır.
• Beyin fırtınası oturumları uzunsa, beyin fırtınası oturumları arasında periyodik değerlendirme oturumları yapmak aşırı fikir yüklemesini önlemek için uygun olabilir. Bu şekilde, gruplar sonunda değerlendirme de fikir alt kümeleri oluşturmuş olur.
• Bir fikir alt kümesi seçildiğinde, bunlar daha fazla ayrıntılandırma ve geliştirme gerektirebilir. Örneğin, yeni fikirlerin daha uygulanabilir veya uygulanabilir hale getirilmesi için değiştirilmesi gerekecektir.

EĞİTİM ORTAMLARINDA İŞBİRLİKLİ YARATICILIĞIN GELİŞİMİ İÇİN NELER YAPILABİLİR?

• Erken çocukluk döneminden üniversitelere kadar eğitim yelpazesinin tüm seviyelerinde işbirlikli yaratıcılık eğitimi daha geniş bağlamlarda ele alınmalıdır. Özellikle sosyal ve entelektüel becerilerin gelişimine yönelik etkinlikler tasarlanması hem öğrencilerin ilgisini çekecek hem de onların iş birliği içinde çalışarak yaratıcılık becerilerine katkı sağlayacaktır. Bu etkinliklerde grup içinde çalışma becerilerinin önemi üzerinde özellikle durulmalıdır.
• Tüm eğitim sevilerinde öğrencilerin bir arada çalışmasını gerektirecek çeşitli problem durumlarından oluşan grup ödevleri verilmesi önerilmektedir. Öğrencilerin bu ödevler sayesinde farklı bakış açılarını görmeleri sağlanmış olacaktır. Ayrıca bu ödev içeriklerinde uzman, aileden veya akranlardan yardım alınarak farklı çevrelerle iş birliği özendirilebilirler.
• Öğretmenlerin kendi eğitim çabalarını geliştirmek için işbirlikli yaratıcılık için etkili prosedürler öğrenmeleri yararlı olacaktır. Eğitimcilere yeni işbirlikli inovasyon ve yaratıcılık yöntem ve teknikleri konusunda periyodik eğitim ve çalıştaylar, eğitim ortamlarında yaratıcılığın teşvik edilmesinde ve sınıfta işbirlikli yaratıcılık uygulamalarının yürütülmesi noktasında yardımcı olacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu eğitimlerin öğretmenleri yaratıcılığı artırmak için öğrencileri çevresel bağlamın en iyi kullanımı (örneğin, çeşitlilik, grup büyüklüğü ve beyin fırtınası paradigması gibi) konusunda duyarlı hale getireceği düşünülmektedir.

Kaynaklar:

• Astutik, S., Susantini, E., Madlazim, Nur, M. & Supeno. (2020). The Effectiveness of Collaborative Creativity Learning Models (CCL) on Secondary Schools Scientific Creativity Skills. International Journal of Instruction, 13(3)
• Harrison, D. A. & Klein, K. J. (2007). What’s the difference? Diversity constructs as separation, variety, or disparity in organizations. Academy of Management Review, 32. http://dx.doi.org/10.5465/AMR.2007.26586096
• Girgin, Derya ve Akcanca, Nur, (2021); Eğitimde Yenilikçi Bir Öğrenme Yaklaşımı: İşbirlikçi Yaratıcılık Modeli: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 23 S:1
• Girgin, Derya ve Akcanca, Nur, (2021); Eğitimde Yenilikçi Bir Öğrenme Yaklaşımı: İşbirlikçi Yaratıcılık Modeli: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 23 S:1
• Girgin, Derya ve Akcanca, Nur, (2021); Eğitimde Yenilikçi Bir Öğrenme Yaklaşımı: İşbirlikçi Yaratıcılık Modeli: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 23 S:1