Sorgulama işleminin temeli etkili ve nitelikli sorular sormaya dayanmaktadır. Bunlar düşünme ve öğrenme çalışmalarının ilk basamağını oluşturmaktadır. Eğitim alanında sorular düşünme, anlama, öğrenme ve değerlendirme aracı olarak kullanılmaktadır. Bu soruların işlevlerine yakından bakalım:

Bilgilenme/Öğrenme İşlevi: Eğitim sürecinde sorulan soruların birinci işlevi bilgilenmektir. Yani bireyin sahip olmadığı bir bilgiyi istemesidir. Öğretmen bir konuyu anlatırken ve metni okurken öğrencilere çeşitli sorular sorar. Bilgilenmek için soru sormak konuşarak keşfetmenin eş anlamlısıdır. Bunun için açıklayıcı bilgileri içeren sorulara ağırlık vermek öğrencilerin bilgi düzeyini geliştirici olmaktadır.

Sorumluluk Yükleme İşlevi: Soruların ikinci işlevi öğrencilere sorumluluk yükleme, sorumluluklarını hatırlatma, karar verme ve seçmeye yönlendirmektir. Örneğin karar vermeye yönelten bir soru: “Ödevi yapacak mısınız ?” , Sorumluluk almaya yönelten soru: “Söyleyin suçlu mu yoksa suçsuz mu?” “Burada oturmaya kararlı mısın?” gibi sorulardır. Cevap ise “evet” veya “hayır” olmaktadır.

Ölçme İşlevi: Soruların önemli bir işlevi de öğrencinin bilgi ve becerilerini ölçmektir. Ölçme soruları öğretmene öğrencilerin öğrenme, anlama, dil ve zihinsel becerilerinin gelişme durumunu değerlendirme aracı olarak hizmet etmektedir. Ayrıca bu sorular öğrencilerin düzeylerini saptama, yeniden anlatılması gereken yerleri belirleme ve daha üst düzeyde düşünme konusunda öğretmene bilgi verici olmaktadır. Ölçme soruları sadece bilgiye yönelik değil, dil ve zihinsel becerileri geliştirme, düşünce üretme gibi konuları da kapsamalıdır. Örneğin “Kim? Ne Zaman? Nasıl? Nerede? Niçin?‟ gibi sorular sadece anlamayı değil, öğrenme ve bilgiyi işleme becerilerini de değerlendirici olmaktadır.

Harekete Geçirme/Güdüleme İşlevi: Eğitim sürecinde sorulan soruların dördüncü işlevi öğrencileri güdülemek, dikkatlerini yöneltmek, bir konuya dikkat çekmek, düşünmelerini sağlamak, çalışmaya yönlendirmek, işlenen konuyu ve sorunu netleştirmektir. Örneğin “Niye duruyorsunuz? Ne zaman çalışacaksınız?” gibi. Öğrenciler güdülenmekte, sorularla rehberlik edilmekte ve çalışmaların verimli yürütülmesine katkı sağlanmaktadır.

Beceri/Uygulama İşlevi: Soruların bir başka işlevi de önceden bilinen bir bilgiyi tekrar hatırlatarak uygulamayı kolaylaştırmaktır. Cümleler soru biçiminde veya yarım soru olarak sorulur. Bu tür sorulara genellikle olumlu cevap alınır. Örneğin “Bunun bir suç olduğunu bilmiyor musun? Fatih’in beyaz atını duymadın mı?” Bu tür sorularla öğrencinin konu hakkında bilgilerini gözden geçirmesi, ödev veya uygulamayı doğru yapması beklenmektedir.

Değerlendirme İşlevi: Bu soruların işlevi dolaylı olmaktadır. Birey bu sorularla bir garanti, söz, övgü veya güvence almayı amaçlamaktadır. Ayrıca başkalarının görüşlerini almak, başkalarının konuya nasıl baktığını ve değerlendirdiğini belirlemek istemektedir. Örneğin “İyi olmuş mu? Bilimsel düzeyi uygun mu? Yayınlanır mı? “gibi.

Kaynak: Vermersch, P. (2006). Les fonctions des questions, Expliciter le journal de l’association GREX Groupe de recherche sur l’explicitation n° 65 juin 2006, CNRS.

EĞİTİMDE “ETKİLİ SORU SORMA”
Araştırmalara göre öğretmenler ders sürelerinin önemli bir bölümünü öğrencilere soru sorarak ve soruları değerlendirerek geçirmektedir. Bu durum öğretmenlerin soru sorma ve sorgulama çalışmalarında bazı noktalara dikkat etmelerini gerektirmektedir. Öğretim sürecinde bazı sorular diğerlerine göre daha etkili olmaktadır. Öğretmen derste izlediği amaca göre soruları seçmelidir.

Etkili bir sorgulama için sorulacak sorular;

•  Okumaya yöneltici olmalı,
• Anlama sorunlarını belirlemeye ve çözmeye yönelik olmalı,
• Öğrencinin dil ve zihinsel becerilerini geliştirmeye yardım etmeli,
• Öğrencinin metinle etkileşimini artırmalı,
• Kısa ve açık olmalı,
• Olumsuz cümleler içermemeli,
• Genel olarak, “ Kim?, Ne?, Neden?, Niçin?, Nasıl? Nerede?” ile başlamalıdır.

Kaynak: Güneş, Firdevs (2016): Eğitimde Sorgulamanın Gücü: Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:5 Sayı:2